تعداد پستاندارانی که تاکنون در ایران شناسایی شده اند بالغ بر 168 گونه است. این جانوران در 10 راسته و 37 خانواده قرا دارند. راسته جوندگان با 58 گونه قریب 3/1 پستاندارن کشور را به خود اختصاص داده است. بعد از آنها خفاش ها با 40 گونه. گوشت خواران با 29 گونه، حشره خواران با 16 گونه، نهنگ ها با 10 گونه، زوج سمان به 8 گونه، خرگوش ها با3 گونه و فک ها، فردسمان و گاوهای دریای هر کدام با 1 گونه پستانداران ایران را تشکیل داده اند )
تنوع و فراوانی در میان جانوران کشور به حدی است که می توان ایران را مجموعه ای از پستانداران مناطق اروپایی، افریقایی، آسیایی و پستاندارن خاص ایران نامید. برای مثال پستاندارانی از قبیل شوکا، سیاه گوش، اُشگول و حفار مدیترانه که در شمال و شمال غربی ایران پراکنده اند از عناصر اروپایی هستند. رودک عسل خوار، خارپشت بیابانی و خفاش میوه خوار که د رجنوب و جنوب غربی کشور یافت می شوند از عناصر آفریقایی هستند. خرس سیاه، سنجاب بلوچی، خدنگ و حرد هندی که در شرق و جنوب شرقی کشور پراکندگی دارند از عناصر موجود در شبه قاره هستند. و بالاخره پستاندارانی از قبیل گوزن زرد ایرانی، پازن، گور، سنجاب ایرانی، جرد ایرانی، دوپای فیروز و حشره خور شوش نمونه هایی از پستانداران خاص ایران هستند. در بین پستاندارن ایران حشره خود کوتوله دوگرمی و نهنگ آبی با 130 تن به عنوان کوچک ترین و بزرگ ترین پستانداران دنیا وجود دارند
سریع ترین پستاندارن جهان نیز در ایرن زیست می کند، یوزپلنگ که آن را قهرمان دو جهان لقب داده اند. زیرگونه ایرانی یوز جانوری است که برای بقای آن تلاش هایی صورت گرفته است، اما هنوز سرنوشت این جانور در طبیعت کشور چندان روشن نیست. یوزپلنگ با سایر گربه سانان تفاوت دارد. به جای چنگال های تیز و قابل غلاف شدن، ناخن هایی مثل سگ دارد و پاهای بلند و کشیده، طابق لازم را برای دویدن سریع کسب کرده است. ناخن ها نیز قابلیت توقف و یا چرخش ناگهانی را به جانور می دهد. خال های یوزپلنگ، توپر است. گوش های کوچکی دارد از زیر چشمانش خط سیاهی که به خط اشک معروف است به دهان می رسد. بوز برای شکار تا حد امکان به طعمه نزدیک می شود و یک بهراه حمله می کند این شیوه شکار همیشه موفقیت آمیز نیست. یوزپلنگ ایرانی در نقاط بیابانی زندگی می کند. به تازگی 5 زیستگاه مهم شناسایی شه که احتمال حضور یوز در آنها بیش از سایر نقاط است، این مناطق عبارت اند از: پناهگاههای حیات وحش در انجیز و نایبندان، مجموعه حفاظت شده توران، پارک ملی کویر و منطقه حفاظت شده بافق.
دیگر پستانداران مناطق بیابانی ایران، گورخر است. زیرگونه ایرانی این جانور در گذشته به تعداد زیاد در حاشیه کویر مرکزی از طبس تا سمنان، جنوب ورامین، نزدیک قزوین،دشت ها مجاور کلاه قضی و گاوخونی در استان اصفهان، بافت و سیرجان در استان کرمان، نی ریز در فارس، ابرقو و هرات در یزد و مناطق مرزی سرخس وجود داشته است. اما اکنون تعداد بسیار کمی در مجموعه حفاظت شده توران سمنان، بهرم گور در فارس و منطقه مرزی سرخس باقی مانده است.
حس بینایی، شنوایی و بویایی در این جانور بسیار قوی است. برای دوری از خطر انسان ممکن است تا صدها کیلومتر از محل زندگی خود دور شود و به مناطق نیمه کویری و دور از دسترس انسان پناه ببرد. گورخر دشمن طبیعی ندارد اما برای تعقیب و شکار بی رویه به واسطه اعتقاد به خواص درمانی استخوان و گوشتش ذدر معرض نابودی است. گوزن زرد ایرانی نیز از پستانداران منحثرذ به فرد کشور است. تا بیش از 40 سال قبل تصور منی شد این جانور برای همیشه از صحنه گیتی محو ده است. اما در سال 1334 در کنار رودخانه دز و کرخه 8 رأس از ان مشاهده شد. 2 رأس از این جانور در سال 1337 به باغ وحش اُپل در آلمان منتقل شدند و 6 راس دیگر در سال 1342 به دشت ناز ساری در استان مازندران انتقال یافتند. در نتیجه مراقبت های انجام شده تعداد گوزن ها افزایش یافت. اما به دلیل ان که تمام گوزن های موجود از نسل 6 گوزن منتقل شده به دشت ناز نسل این جانوران باید تعدادی گوزن از مناطق طبیعی زنده گیری شود تا در کنار گوزن ها پرورش یافته به طرق غیرطبیعی به تولیدمثل بپردازد. شاخ گوزن زرد در پایان هر سال از اوایل اسفند به بعد می افتد و شاخ جدید بلافاصه رشد می کند و در تابستان تکمی می شود.
هر یک از پستانداران در محدوده های طبیعی مشخصی زندگی می کنند که به آن نوع خاک، آب و هوا، میزان بارندگی، میزان نور، غذا و مناسبات بین آنهاست که باعث ایجاد شرایطی مناسب برای زنذدگی این جانورا می شود. بعضی از پستاندارن رژیم غذایی خاصی دارند و فقط در زیستگاهی که نوع غذا یافت می شود زندگی می کنند مثل سنجاب ایرانی که غذای اصلی اش دانه بلوط است، در زیستگاهی که ا زغذاهای متنوع گیاهیذو جانوری استفاده می کند در اکثر زیستگاههای کشور مشاهده می شود.
در ایران به علت وجود شرایط مختلف طبیعی، زیستگاههای متنوعی برای زندگی گونه ای مختلف پستانداران وجود دارد که هنوز تقسیم بندی و مرزبندی مشخصی در مورد آنها انجام گرفته اس. از آن جایی که آگاهی از زیستگاه جانوران می توانند کمک شایانی به شناسایی آنها کند با در نظر گرفتن مرزبندی انجام شده در مورد پوشش گیاهی، زیستگاههای مهم پستانداران ایران به هفت گروه شامل زیستگاه خزری، کوهستانی جنگل های بلوط زاگرس، بیشه زارها و جنگل های گرمسیری خوزستان، بیابانی، استپی و بلوچی تقسیم شده اند.
وضعیت زیستی و حمایتی پستانداران: شیر ایرانی و ببر مازندرانی بر اساس مطالعات متعدد انجام شده در دهه 1350 در ایران منقرض شده تلقی می شوند. مشاهده ببر مازندارن را باید به فراموشی سپرد چرا که دیگر در کره زمین زیست نمی کند اما این خوشحالی وجود دارد که شیر ایرانی در جنگل های گیر ر هندوستان یافت می شود. پیش از انقلاب اسلامی تلاش هایی برای برگرداندند این شیر به زادگاه اصلی خود در خوزستان و فارس که زمانی پوشیده از جنگل و طعمه های فراوان این جانور بود، انجام شد اما امروزه این پروژه از خاطره ها محو شده است. غیر از دو گونه منقرض شده فوق بسیاری از پستاندارن ایران در ضعیت نامطلوب زیستی به سر می برند. فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت 16 گونه پستاندار را اسیب پذیر اعلام کرده است: یوزپلنگ آسیایی، پازن، گاو دریایی یا دوگونگ، خفاش سندی، گورخر، شنگ یا سگ آبی، سنجابک دم موشی، خفاش بکشتاین، خفاش انگشت دراز، خفاش حنایی، قوچ و میش، فک دریایی خزر، خفاش نعل اسبی مدیترانه ایؤ خفاش نعل اسبی کوچک، خفاش نعل اسبی مِِهِلی و خرس سیاه.
ب اساس این طبقه بندی حشره خور شوش، گوزن زرد ایرانی، سنجابک دم موشی ایرانی، جرد زارودنی و ول کرمانی- سه گونه اخیر از راسته جوندگان هستند و پلنگ ایرانی در خطر انقارض تلقی می شوند.
گونه های در آستانه انقراض- علاوه بر یوز ایرانی و خرس سیاه بلوچتان که در واقع زیرگونه هستند عبارت اند از: شیر ایرانی- همان طور که گفته شد اکنون در هندوستان زیست می کند- حفار ایرانی (IUCN,2000).
بر اساس قوانی ملی پستاندادران حمایت شده که در واقع برای شکار آنها مجوز ویژه اخذ شود عبارت اند از: گوزن زرد ایرانی، ببر، بر اساس عرف بین المللی باید حداقل 50 سال از آخرین مشاهده جانوری که گمان می رود منقرض شده بگذرد به همین دلیل ببر در قوانین داخلی به عنوان جانور حمایت شده ذکر شده است- یوزپلنگ، خرس سیاه، گورخر، جبیر آهو، شوکا، مرال، شاه روباه، سیاه گوش، کاراکال، گربه شنی، گربه پالاس، فک، دلفین، انواع نهنگ ها و انوع خفاش ها.
